Home

Pčelarska iskustva

 

Vladimir Veseli

Naučno istraživački institut za pčelarstvo u Dolu

 

Metode borbe sa bolestima pčela u Republici Češkoj

 

Zaštita pčela od bolesti je globali problem pčelarstva. Ključna bolest, sa kojom su povezane i druge opasne zaraze, je varoa. Umerena klima Češke i visoka gustina rasporeda pčelinjih društava (na 1 km2 dolazi 7-8 društava) dovode do širenja te bolesti.

Krpelj Varroa destructor dospeo je u Češku Republiku početkom 1978. godine sa slovačko - ukrajinske granice. Do 1982. godine, primenjivao se radikalni metod spasavanja od te bolesti, uništavana  su sva zaražena i sumnjiva društva, pošto još nije bilo efikasnih lekova, a žarišta bolesti na teritoriji Češke su bila retka. Zahvaljujući takvim oštrim merama, uspelo nam je da zadržimo širenje varoze u predkliničkim stadijumima, što se ne može reći za situaciju u drugim zemljama, gde je krpelj dospeo u isto vreme kada i u Češku. Do danas, kod nas nije bilo slučaja masovnoog stradanja pčela od varoze.

Od 1982. godine se počelo sa lečenjem pčela. Postepeno je bio izgrađen sistem koji nazivamo integrisana koncentrisana hemijska zaštita pčelinjih društava sa ciljem minimiziranja doza primenjenih hemijskih sredstava, sprečavanja razvijanja otpornosti krpelja i minimiziranja ostataka lekova u pčelinjim proizvodima.

Integrisanost se zasniva na tome da se na pčelinjacima i odvojenim teritorijama pčele leče uzimajući u obzir nastalu situaciju. Sa tim ciljem, sva pčelinja društva u republici se svake godine obavezno pregledaju. Uzimaju se uzorci uginulih pčela tokom zime. Rezultati analize su do kraju februara već poznati. Na osnovu njih se ocenjuje uspešnost jesenjeg i zimskog lečenja pčela i dobijaju osnovni podaci za razradu plana lečenja društava na pojedinim teritorijama u narednom periodu. Pčelinja društva, u čijim uzorcima je otkriveno više od tri krpelja po društvu, početkom marta, po poklapanju zatvorenog legla, moraju biti ponovno tretirana vodenom emulzijom fluvalinata. Preporučuje se sprovođenje sledećeg dijagnostikovanja tokom leta. Od sredine jula, do početka septembra, pčelari svakih 14 dana kontrolišu prirodno opadanje krpelja tokom 24 časa na dvostrukim umetcima, koji su napravljeni tako da pčele ne mogu da iznose mrtve parazite. U slučaju da za 24 časa opadne više od pet krpelja, primenjuje se mravlja kiselina, ako opadne više od 10, onda Gabon PA 92 sa dugovremenskim dejstvom. Primećeno je da je letnja dijagnostika najbolja zaštita od ponovljenog zaražavanja varozom, koje je moguće od društava koja nisu lečena.

Neophodno je blagovremeno lečenje. Kada jedna generacija legla, ili čak nekoliko, budu jako zaražene, društvo se ne može spasiti.

Koncentrisanje zaštite - to je istovremeno tretiranje svih pčelinjih društava na određenoj teritoriji (ne manje od jednog naseljenog mesta, najbolje na teritoriji mesne organizacije ili reona). U svakom društvu pčelara je određen stalni radnik za saradnju sa veterinarskom službom, koja određuje konkretni redosled poslova na datoj teritoriji.

Minimizirano doziranje lekova se zasniva na razradi lekovitih sredstava i na načinima njihove primene. Tako, pri dimljenju ili primeni aerosola, u jedno društvo se unosi 6-7 mg amitraza, pri primeni 85% mravlje kiseline - 40 ml, jedna traka Gabon PA 92 sadrži svega 1,5 mg akrinatrina. Pri prskanju legla, na jednu ulicu pčela troši se 3 mg a pri dimljenju samo 1 mg fluvalinata.

Da bi se sprečilo razviće krpelja otpornih na primenjivana sredstva, konačna obrada pčelinjih društava se sprovodi na kraju godine. Tu je najbolje koristiti aerosole, koji se mogu primenjivati pri temperaturi vazduha do -5 stepeni, tj. u vreme kada u košnici nema zatvorenog legla (kraj novembra - početak decembra).

Mi neprekidno pratimo pojavljivanje otpornosti krpelja na jedno ili drugo sredstvo lečenja i pojavu otpornih formi parazita iz drugih država (primenjujemo unakrsno ispitivanje otpornosti na dejstvo amitraza, fluvalinata i akrinatrina).

Zaštita pčelinjih proizvoda od zagađenja rezidualnim ostacima lekovitih sredstava obezbeđena je pre svega minimiziranjem njihovih doza; ne manje važan je izbor načina delovanja. U tom smislu veoma je pogodno primenjivanje amitraza, koji se ne rastvara u mastima, ne nakuplja se u saću i koji se hidrolizom brzo razlaže u vodenoj sredini.

Na pojavu rezidualnih ostataka, veliki uticaj pokazuje i metod unošenja lekovitog sredstva. Najbolji je - dimljenje i aerosoli, pošto veliki deo preparata dospeva na telo pčele. Dodavanje lekova u hranu i prskanje pčela u ulicama ne primenjujemo. Ti metodi lečenja povećavaju  količinu rezidua.

U Češkoj je široko razvijena mreža registrovanih i elitnih pčelinjaka, na kojima se vrši selekcija, usmerena na povećanje prirodne otpornosti pčela na bolesti. Roditeljska društva svih veštački osemenjenih matica nad kojima se vrši selekcija, koje su postavljene na elitnim pčelinjacima za dalje razmnožavanje, već mnogo godina se ispituju na higijensko (sanitarno) ponašanje pčela. Radi toga, izrezuje se deo saća sa zatvorenim leglom (oko 100 ćelija), koje se umrtvljuje hlađenjem, zatim se saće vraća na svoje mesto, utvrđuje vreme koje je neophodno pčelama da uklone mrtvo leglo. Ako im je za to potrebno više od 48 sati, maticu ne treba koristiti za dalje odgajivanje.

U pčelinjim društvima koja su uključena u selekciju, tokom godine se kontroliše opadanje varoe. Odabiraju se ta gde se krpelji  duže zadržavaju na pčelama pre nego što pređu u leglo tj. kod kojih je dinamika polulacije krpelja usporena.

Američka trulež u Češkoj se ne leči, zaražena društva se spaljuju zajedno sa košnicom. To je moguće, jer je bolest neznatno rasprostranjena. Mi težimo otkrivanju obolelih društava u početnom stadijumu zaraze. U tom cilju, vodimo redovnu kontrolu njihovog stanja, a u poslednje vreme koristimo, kako mi smatramo, efikasniji metod otkrivanja spora truleži u zalihama meda u saću; zatim određujemo prisustvo spora u mrtvim pčelama i otpadu na dnu košnice.

Evropska trulež i akaroza poslednjih godina u Češkoj nisu dijagnostikovani.

Sa krečnim leglom se borimo selekcijom društava na povećani instikt za čišćenje. Takva društva uklanjaju zaražene larve ranije nego što oni postanu zarazne, zato se bolest ne javlja klinički. U slučju potrebe, tretiramo pčelinja društva mravljom kiselinom. Poseban značaj pridajemo održavanju čistoće i dezinfekciji.

Naši pčelinjaci stradaju od nozemoze. U današnje vreme u Češkoj nema zvanično odobrenog leka za njeno lečenje. Antibiotik sa snažnim delovanjem, fumagilin, iz higijenskih razloga je u Evropskoj Uniji zabranjen, zato u borbi sa nozemozom obraćamo posebnu pažnju na držanje snažnih društava i redovnu dezinfekciju. Dobre rezultate daje dezinfekcija zagrevanjem (24 sata pri temperaturi 50 stepeni). Pare mravlje kiseline takođe snižavaju invaziju. Može se dodati da primena mravlje kiseline protiv varoe istovremeno dezinfikuje saće direktno u košnici.

Vraćajući se na početak teksta, želim da istaknem da je tok  bolesti mnogo teži ako je pčelinje društvo zaraženo varozom. Stabilizacija varoze u Češkoj po svoj verovatnoći je uzrokovala da se ostale bolesti na našim pčelinjacima javljaju samo od slučaja do slučaja.

 

Iz časopisa “Pčelovodstvo” 4/2003 preveo Predrag Cvetković